Urzędnik ciągle niedoceniony
Dyskusje o bezpieczeństwie w lotnictwie niosą się echem od komisji parlamentarnych, przez prace naukowe, artykuły i konferencje, aż do audycji telewizyjnych czy radiowych. Często koncentrują się one jedynie na pilotach, kontrolerach ruchu lotniczego czy informatorach służby informacji powietrznej. Na scenie pt. „bezpieczeństwo” pomija się konsekwentnie urzędników, podczas kiedy Ci stanowią jedno z ważniejszych ogniw procesu zarządzania bezpieczeństwem w lotnictwie. Ich działalność nie jest spektakularna medialnie, ale niezbędna dla „rozświetlenia każdej przeszkody lotniczej". Każdy traktuje urzędniczą machinę jak niepotrzebny balast, a to błąd.
Bezstronnie, niezależnie i przejrzyście?
W Polsce centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach lotnictwa cywilnego jest Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC). Pełni on funkcję władzy lotniczej w rozumieniu umów i przepisów międzynarodowych, w tym związanych z regulacją rynku usług lotniczych. Prezes ULC jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek ministra właściwego do spraw transportu i jemu podlega. Do rozważenia zatem pozostaje czy taka formuła faktycznie umożliwia Prezesowi ULC bezstronność, niezależność i przejrzystość sprawowania nadzoru. Bezpośrednia podległość pod ministra może blokować Prezesa ULC w podejmowaniu właściwych decyzji wobec podległych temu ministrowi przedsiębiorstw i agencji, które Władza lotnicza nadzoruje.
Nie ma Władzy lotniczej – nie ma lotnictwa.
Władza lotnicza w każdym kraju stanowi fundament dla bezpieczeństwa operacji lotniczych. Prezesowi Urzędu przysługuje prawo inicjowania aktów prawnych z zakresu lotnictwa cywilnego oraz ich zmian, a także bierze on czynny udział w ich przygotowaniu. ULC pełni nadzór nad wszystkimi podmiotami lotniczymi, zmianami zachodzącymi w środowisku lotniczym, zdarzeniami w ruchu lotniczym oraz działaniami na rzecz zachowania bezpieczeństwa. Zdatność statków powietrznych, rejestry personelu lotniczego i lotniczych urządzeń naziemnych, przeszkody lotnicze, współpraca z nadzorami lotniczymi innych państw, Komisja Ochrony Pasażerów, działalność lotnisk i przewoźników lotniczych to tylko niektóre aspekty działalności ULC. Zgodnie z założeniem strategii rozwoju lotnictwa cywilnego Urząd działa w interesie publicznym poprzez monitorowanie poziomu bezpieczeństwa, ochronę praw pasażerów oraz nadzór nad lotniczą działalnością gospodarczą.
Państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia państwowej Władzy lotniczej możliwości posiadania zasobów i możliwości do skutecznej i terminowej realizacji przydzielonych zadań. Brak zasobów po stronie Władzy lotniczej oznacza brak nadzoru, a to z kolei gwałtownie obniża bezpieczeństwo operacji i w konsekwencji uniemożliwia ich wykonywanie.
Urzędnik czy ekspert?
Jednym z celów strategicznych ULC jest wysoka sprawność działania Urzędu, a co za tym idzie wysoka jakość usług, efektywne procesy wewnętrzne oraz co najważniejsze wysoki poziom kompetencji pracowników. Zmienne środowisko w jakim funkcjonują podmioty lotnicze wymusza na pracownikach Urzędu obowiązek utrzymywania aktualnej wiedzy i wysokiej staranności, bowiem decyzje jakie podejmują mają wpływ na każdy podmiot rynku lotniczego. Bez względu na departament Urzędu, wymaga się od pracowników znajomości międzynarodowych regulacji prawnych w odniesieniu do poszczególnych obszarów lotniczych, znajomości przepisów krajowych, odpowiedniego przygotowania do prowadzenia audytów oraz języka angielskiego, a niejednokrotnie licencji pilota czy doświadczenia w wykonywaniu danej operacji lotniczej. Katalog wymagań w zależności od inspektoratu jest bardzo szeroki. Zważywszy na fakt, że Urząd podlega cyklicznej kontroli międzynarodowych organów, musi on wykazać również odpowiednie przygotowanie zasobów do realizacji powierzonych zadań, dlatego niezbędne jest stałe podnoszenie kwalifikacji i ciągłe szkolenie specjalistyczne pracowników. Zgodnie z otrzymanymi informacjami średnia liczba specjalistycznych szkoleń w 2022 roku, przypadających na inspektora ULC wyniosła około 2,5, należy jednak wskazać, że liczba szkoleń odbywanych rocznie nie jest taka sama w każdym roku.
W urzędzie zatrudnionych jest 384 członków korpusu służby cywilnej. Zgodnie z regulacjami nie mogą oni manifestować poglądów politycznych, uczestniczyć w akcji strajkowej lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalne funkcjonowanie urzędu. Całkowita liczba zatrudnionych pracowników to 433 osoby, z czego 12% zatrudnionych stanowią emeryci wojskowi. Dodatkowo ULC zleca wykonywanie niektórych zadań osobom fizycznym w formie umowy zlecenia (świadczenia usług). Aktualnie jest to dodatkowo 431 osób - ponad 95% z nich to egzaminatorzy państwowi Lotniczej Komisji Egzaminacyjnej.
Bezpieczeństwo kosztuje, Państwo oszczędza.
Budżet całkowity ULC w 2022 roku opiewał na nieco ponad 79 mln, z czego fundusz osobowy stanowił 70% czyli nieco ponad 55 mln. Średnia pensja pracownika korpusu służby cywilnej zatrudnionego w ULC w 2021 roku wynosiła 8625 złotych brutto, a w minionym roku uległa zmniejszeniu i wyniosła 7600 złotych brutto.
Średnie wynagrodzenie w kraju zgodnie z komunikatem Prezesa GUS wyniosło za trzeci kwartał 2022 roku 6480 zł, co oznacza, że pensja urzędników prowadzących nadzór w podmiotach lotniczych, regulujących działalność branży i podejmujących kluczowe decyzje administracyjne w obszarach lotniczych wynosi niewiele ponad średnią krajową. Dla przykładu pensja kontrolera ruchu lotniczego zaraz po uzyskaniu licencji zgodnie z danymi przedstawianymi na komisji sejmowej w dniu 9 czerwca 2022 wynosi ok. 37 tysięcy brutto, a kontrolera z 25 letnim stażem ok. 74 tysięcy złotych brutto. Piloci płacą sami za swoje wyszkolenie podczas kiedy szkolenie kontrolera ruchu lotniczego opłaca państwo, a jego koszt opiewa na kwotę od 200 -250 tys. EURO. Koszty szkolenia kontrolera ruchu lotniczego nie są uregulowane - wynikają z wysokich pensji instruktorów. Oznacza to zatem, że szkolenie jednego kontrolera ruchu lotniczego to koszt zatrudnienia pracownika ULC, licząc jego wynagrodzenie brutto, przez dekadę. Warto zaznaczyć, że pracownicy ULC sprawują nadzór nad instytucją zapewniającą służby żeglugi powietrznej, w tym zatwierdzają zmiany funkcjonalne, co oznacza de facto gwarancję bezpieczeństwa środowiska pracy. Aby podejmować takie decyzje niezbędne jest posiadanie fachowej, rozległej wiedzy i doświadczenia w zakresie zarządzania bezpieczeństwem. Odtwórcza rola kontrolera ruchu lotniczego jest wyceniona przez polskie państwo na wartość niemal 10-krotnie wyższą miesięcznie od eksperta ULC, podczas kiedy decyzje tego ostatniego mają wpływ na całą branżę, a popełniony błąd może przynieść nieprzewidziane konsekwencje rynkowe w tym drastyczne obniżenie bezpieczeństwa operacji. Obserwuje się stałą tendencję niechęci płacenia za wiedzę i marginalizowania pozycji urzędników przy jednoczesnym idealizowaniu niektórych nieurynkowionych grup zawodowych.
Strategia bezpieczeństwa: byle tanio.
Urząd jest państwową jednostką budżetową, która pokrywa swoje wydatki z budżetu państwa. Nie jest możliwe pokrywanie jego wydatków bezpośrednio z dochodów budżetowych gromadzonych w ULC. Pozyskanie specjalistów i utrzymanie zatrudnienia kadry o wysokich kompetencjach wymaga nie lada umiejętności menadżerskich Prezesów. Eksperci lotniczy z zakresu systemu jakości, zdatności statków powietrznych, wykonywania operacji lotniczych, żeglugi powietrznej, obsługi naziemnej czy systemu zarządzania bezpieczeństwem są łakomym kąskiem na rynku pracy i często zdarza się, że zamieniają mało dochodowe stanowisko urzędnika na bardziej intratne w jakimś podmiocie lotniczym. O ile pracownicy Urzędu korzystający już ze świadczeń emerytalnych (emeryci wojskowi) mogą pozwolić sobie na pracę w Urzędzie bez poczucia nadmiernej straty, to pozostali muszą zaciskać pasa. Dodatkowa praca pracowników korpusu cywilnego wymaga zgody kierownictwa, dlatego „dorabianie” nie jest oczywistym rozwiązaniem.
Mając na uwadze szeroki zakres zadań Urzędu oraz ich różnorodność można stwierdzić, że ULC to organ o strategicznym znaczeniu, jednak, jeśli nie dojdzie do zmian sposobu finansowania, pozostanie on bez perspektyw, co stanowić będzie istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa operacji lotniczych.
Bezpieczeństwo lotnicze nie wynika jedynie z właściwego przygotowania pilotów czy kontrolerów ruchu lotniczego oraz ich wysokich wynagrodzeń. Rozwarstwienie finansowe nie może być również uzasadniane pochodzeniem środków finansowych.
Strzeżenie nieba jest zadaniem państwa.
Bezpieczeństwo to umiejscowienie w każdym elemencie systemu odpowiednio kompetentnych osób, które w porę dostrzegą i zareagują na występujące nieprawidłowości i zagrożenia. Żeby jednak tak było, muszą to być osoby o wysokim stopniu wiedzy eksperckiej, stale podnoszące swoje kompetencje, odpowiednio zmotywowane. Niedobór środków finansowych, brak perspektyw, ograniczone możliwości rozwoju powodują zniechęcenie, potrzebę poszukiwania innej alternatywy i tym samym rotację pracowników Urzędu. W wyniku braku wystarczających funduszy po stronie Władzy lotniczej, poziom bezpieczeństwa w branży będzie obniżał się proporcjonalnie do wiedzy i umiejętności zatrudnianych w ULC pracowników, którzy zdecydują się na zatrudnienie.
Wydaje się, że nadszedł moment na podjęcie odważnych decyzji i wdrożenie zmian w funkcjonowaniu Władzy lotniczej. Zmieniające się otoczenie wymusza reorganizację działania Urzędu, sposób pozyskiwania i utrzymywania eksperckiej kadry. Integralną częścią tej reorganizacji powinno być przekonstruowanie sposobu finansowania i dokonanie rewizji planowania kosztów. Przekształcenie ULC jest szansą na zwiększenie stabilności pracy Urzędu i podniesienie bezpieczeństwa operacji lotniczych. Inwestycja w zasoby, innowacyjność oraz faktyczna niezależność sprawowania nadzoru jest gwarancją bezpieczeństwa państwa. Dla zapewnienia stabilności podmiotów lotniczych ważne jest posiadanie w strukturach państwa ekspertów i stworzenie odporności Władzy lotniczej na partykularne interesy polityków. Wola polityczna lub jej brak zbyt często stają się powodem trudności rynkowych.
Państwa członkowskie zapewniają, aby państwowe władze nadzorujące posiadały niezbędne zasoby i możliwości do skutecznej i terminowej realizacji przydzielonych zadań. Zgodnie z wypowiedzią jednego z posłów podkomisji stałej ds. transportu lotniczego z dnia 21 kwietnia 2022 roku w odniesieniu do problemów wynagradzania pracowników jednego z podmiotów lotniczych „strzeżenie nieba jest zadaniem państwa. Nie możemy być uzależnieni od zysków bądź nie-zysków (…) i w zależności od tego, zwiększania bądź zmniejszania bezpieczeństwa.”
Chcąc sprostać wyzwaniom współczesności, niezbędne jest kreowanie nowej wizji nastawionej na rozwój sprawnego państwa. Personel lotniczy działa w ramach przyjętych przez państwo rozwiązań i nadzorowanych przez nie procesów. Należy pamiętać, że to Władza lotnicza gwarantuje i zapewnia, że środowisko w jakim pracują piloci, kontrolerzy ruchu lotniczego oraz inne podmioty jest bezpieczne, a nie na odwrót. Najwyższa pora płacić za wiedzę, a nie za "siłę" ...
Żródło: PolskaSKY
Linki: